چرا می‌خوابیم؟ آیا خواب به خاطر استراحت و به منظور تجدید قواى بدنى است؟ آیا خواب وظیفه سامان بخشى به تجربیات روزمره بر عهده دارد؟ یا اینکه خواب به کارکرد مغز نظم می‌بخشد؟
) |
بنا به نظریه جدیدى درباره خواب، تمام این پرسش‌ها و فرضیات خطا است. این نظریه جدید، خواب را به عنوان کارکرد بدن براى صرفه‌جویى در مصرف انرژى و پرهیز از خطر ارزیابى می‌کند. انسان و جانوران حداقل یک سوم از عمر خود را در خواب سپرى می‌کنند. پرندگان، خزندگان، دوزیستان و حتا ماهیان و بیش از همه پستانداران به خواب می‌روند. در حالی که یک نوع موش کوچک روزانه بیست ساعت در خواب به سر می‌برد، زرافه تنها به دو ساعت خواب نیاز دارد. اسب‌ها تنها در صورت احساس امنیت نیم ساعت بر روى زمین دراز می‌کشند و به خواب می‌روند.
اما چه عامل یا عواملى انسان و جانوران را به این رفتار عجیب وادار می‌کند؟ در زمان خواب بسیارى از فعالیت‌هاى مهم بدنى نظیر خوردن و نوشیدن و تولید مثل متوقف می‌شوند. در این حالت انسان و جانوران بى‌دفاع هستند. نیاز به خواب ریشه در چه چیز دارد؟ و در ارتباط با «نظریه تکامل انواع» اهمیت خواب در چیست؟
نظریات رایج پیرامون خواب
بسیارى از دانشمندان بر این نظر بوده و هستند که خواب کارکردهاى مهم حیاتى را فراهم و آماده می‌کند. در خواب مغز دست به تنظیم فعالیت‌هاى خود می‌زند. حافظه محتویات خود را به یکدیگر مربوط کرده و اطلاعات را بایگانى می‌سازد. در حین خواب سوخت‌و‌ساز بدن بازسازى می‌شود و سرانجام سیستم دفاعى بدن تقویت می‌گردد. براى «جرى سیگل»، زیست‌شناس آمریکایى از دانشگاه کالیفرنیا، این توضیحات معمول درباره خواب کافى و جامع نیستند تا از این طریق بتوان به‌درستى به سودمندى خواب در رابطه با تئورى تکامل پى برد. تاثیر خواب روى این کارکردها و روندها بسیار اندک است. بنا به نظر این زیست‌شناس آمریکایى، در زمان خواب توان حافظه تنها ۱۵درصد می‌تواند افزایش یابد. در زمان بیدارى تمام این فعالیت‌هاى بدنى و مغزى به طور موثرتر و همه جانبه‌تر صورت می‌پذیرند.
صرفه‌جویى و ذخیره انرژى در زمان خواب
نظریه «جرى سیگل» کامل متفاوت از تئورى‌هاى رایج درباره اهمیت خواب براى انسان و جانوران است. او در توضیح نظریه خود در مجله علمى عنوان می‌کند که تمام فعالیت‌های بدنى تابع اصل صرفه‌جویى انرژى هستند و تنها در روند تکامل انواع پس از گذشت زمان‌هاى طولانى توسعه یافته‌اند. براى توضیح آسان تر نظریه خود، «جرى سیگل» دست به ذکر نمونه‌هایى از دنیاى جانوران می‌زند. به طور مثال یک خفاش قهوه‌ای کوچک در روز حدود بیست ساعت می‌خوابد و تنها در غروب به مدت کوتاهى بیدار است. درست در زمانى که خوراک اصلى او یعنى «مگس‌ها» نیز فعال و بیدار هستند. براى «سیگل» دقیقا این نوع فعالیت معناى واقعى خواب را بیان می‌کند. صرفه‌جویى و ذخیره انرژى در خواب بدین منظور صورت می‌گیرد تا جانور براى انجام مهمترین فعالیت‌هاى حیاتى کامل سرحال و آماده باشد.
این توضیح در مورد «شیر» نیز صادق است. براى ادامه تکامل خود این جانور درنده نیز کارى جز خوردن و تولید مثل و نگهدارى از بچه‌هاى خود ندارد. پس از شکار و پرورش بچه‌هاى خود، شیرها نیز ۱۴ ساعت از روز را در خواب به سر می‌برند. و این همه به خاطر جلوگیرى از هدر دادن انرژى است.
«جرى سیگل» از این نیز گامى فراتر نهاده و مدعى است که خوابیدن نه تنها به معناى حفظ انرژى است، بلکه در زمان خواب امنیت براى جانوارن بیش از زمان بیدارى بیهوده است. در خواب کسى نمی‌تواند خود را مجروح کند. بدین لحاظ خواب در مجموع مساله‌ای اقتصادى است. «هر کس که توان و الزامات خوابیدن را دارد، به خواب نیز مبادرت می‌ورزد.» به طور نمونه شیر بیشتر و فیل کمتر به خواب می‌رود، زیرا که فیل‌ها در تمام روز در جست‌وجوى خوراک هستند.
خواب به مثابه وضعیت آمادگى
آیا بنا به این نظریه خواب تنها به معناى شرایط و حالت آمادگى بدن است؟ «یورگن تسولى» پژوهشگر خواب در دانشگاه «رگنزبورگ» معتقد است که این نظریه در مورد انسان صادق نیست، چرا که انرژى صرفه‌جویى شده به ازاى هشت ساعت خواب انسان تنها به اندازه یک قطعه نان کوچک است. براى وى خواب همچنان به مثابه استراحت فعال است. در زمان خواب تولید هورمون‌هایى که براى رشد ضرورى‌اند، صورت می‌پذیرد و سیستم دفاعى بدن و عمل هضم تقویت شده و مغز دست به بازبینى خود می‌زند. «جرى سیگل» با نظریه خود بیش از هر چیز به بحث‌هاى علمى پیرامون خواب دامن زده است و نظرات قدیمى درباره این پدیده اسرارآمیز را به چالش کشیده است
دنیای اقتصاد۲۸/۱۲