تحول در آموزش و پرورش از شعار تا واقعیت

دستگاه عظیم تعلیم و تربیت با بیش از یک میلیون کارمند و با بیش از چهارده میلیون دانش آموز به عنوان یکی از موثرترین نهادهای سازنده فرهنگ و دانش این مرز و بوم شناخته می شود به نحوی که اثرپذیری این نهاد عظیم در ساختن دانش آموزان این مرز و بوم تا رسیدن به یک فرد مفید و ارزنده در جامعه، وظیفه این دستگاه را بیش از پیش مهم و ارزشمند می کند. در شرایط فعلی خروجی این دستگاه دیوان سالار بیشتر انتظارات نظام آموزشی در نگاه سنتی را برآورده می کند و تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار است. لذا بحث تحول در آموزش و پرورش و رسیدن به جایگاه واقعی این نهاد مانند جوامع پیشرفته همواره مورد نظر مسوولان این نهاد بوده است.

برنامه آموزشی مدارس، بیشتر در قالب کتاب های درسی و سایر مواد آموزشی و برنامه های مکمل با روش های سنتی انجام می پذیرد که قادر نیست دانش، نگرش و بینش رفتار دانش آموزان را با باورها و مبانی ارزشی جامعه اسلامی متناسب سازد به عنوان مثال تلاش ها و اقدامات زیادی در آموزش و پرورش روی دانش آموز انجام می شود اما از فارغ التحصیلان آن به رغم قبولی با نمرات بالا در دروسی مانند تاریخ، ادبیات، دین و زندگی، مطالعات اجتماعی و مهارت های زندگی رفتارهای مناسب و روابط سالم اجتماعی بروز پیدا نمی کند. در حالی که آموزش و پرورش بایستی به دنبال بهبود و بهسازی خروجی سیستم خود باشد و برای رسیدن به فردایی بهتر نیازمند یک تحول اساسی است. البته عوامل زیادی بر بهبود کیفیت سیستم تاثیر دارند که بخشی از آن درون سیستمی و بقیه برون سیستمی است که درنهایت مقصود نهایی تحقق اهداف نظام آموزش و پرورش است اما اینکه چگونه و با چه سازوکاری برای رسیدن به وضعیت بهتر و مورد انتظار و تحقق آن یعنی هویت، شخصیت و رفتار و عملکرد نظام آموزش و پرورش مدیریت کنیم جای بحث دارد که امید است با ورود کارشناسان آموزش و پرورش به این وادی، تحول در آموزش و پرورش به انحراف کشیده نشود.

برای باز شدن این بحث نکاتی را به اختصار درباره تحول در آموزش و پرورش که چندی پیش توسط رئیس جمهور و وزیر آموزش و پرورش مستعفی در قالب شعار بازگشایی مدارس مطرح شده است بیان می کنم.

1- برای ایجاد تحول و تاثیرگذاری در سیستم آموزش و پرورش ابتدا باید تحول سازمانی را مانند یک استراتژی و هدف غایی در نظر گرفت که به تعبیری اطلاق می شود که رفتار و عملکرد در آن به گونه یی تغییر کند که در صورت مثبت بودن به تغییر کلی در شخصیت و هویت و عملکرد سیستم منجر شود که در غیر این صورت باریکه آبی است که خود مسیرش را باز می کند و بدون هدف خواهد بود. تحول اساسی و بنیادی نیازمند برنامه ریزی، شناخت و آگاهی است و به همان نسبت پیچیده و لازمه آن تغییر در ساختار است که منظور تغییر استراتژی مورد استفاده در سیستم، ساخت تشکیلاتی، نوع تکنولوژی، سیستم اطلاعاتی و شیوه تصمیم گیری و الگوی استفاده از منابع انسانی، کیفیت رفتار انسانی، کیفیت عملکرد یادگیری و محیط آن، سیر اطلاعات و نحوه ارتباطات در تصمیم گیری و مشارکت و همکاری در سیستم است.

2- یکی از آفت های بزرگ نظام های اداری- بوروکراسی مانند آموزش و پرورش، دادن شعارهای کلی و غیرواقعی، سخنرانی های داغ و پرشور و احساسی بدون پشتوانه علمی، دفاع خالی از روح تعمق و کارشناسی، وضع مقررات خاص و ارسال بخشنامه های انبوه و سرگردان است که شاید در برخی از موارد موجب تغییراتی جزیی شود ولی چون از ابتدا هدفمند نبوده راه به جایی نمی برد.

3- اکثر کارگزاران و مدیران در آموزش و پرورش به افزایش حجم بازده و ارائه آمار و ارقام از وضعیت تعداد فارغ التحصیلان، باسوادها، اردوهای برگزارشده و... توجه بسیاری دارند که اگرچه این مهم از اهمیت خاصی برخوردار است اما با اهمیت تر از آن بهبود در عملکرد به ویژه در جهت کارایی و اثربخشی است. کارایی می تواند به میزان احداث مدارس جدید، مقاوم سازی، هزینه ساخت کتابخانه ها، آزمایشگاه ها، کیفیت کتاب های موجود در دبیرستان، نوآوری در ارائه خدمات نوین آموزشی و... بستگی داشته باشد.

4- با سازوکارها و توانمندی های موجود نظام آموزش و پرورش و مدیریت و راهبری آن تنها بخشی از انتظارات در سطوح دانش و مهارت های فردی محقق می شود در حالی که انتظار داریم تغییرات علاوه بر سطوح دانش، نگرش و بینش، رفتارهای فردی و گروهی دانش آموزان را نیز دربر گیرد.

5- اینکه چرا آموزش های موجود در نظام تعلیم و تربیت، موجب رفتارهای مناسب اجتماعی، سیاسی، دینی، اقتصادی و... در دانش آموزان نمی شود نکته یی مهم و اساسی است که باید در فرآیند و کارکرد نظام آموزشی و تغییرات سازمانی مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد. نگاه به آموزش و پرورش با تاکید افراطی بر نگاه آموزشی از نوع حافظه مداری و انتقال دانش، نه حصول اهداف، گویای این نکته است که انتظار از سیستم، رسیدن به اهداف و تغییر رفتارهای مطلوب فردی و گروهی نیست و چه بسا نظر مدیران ارشد این دستگاه عظیم نیز چیزی غیر از این نباشد. این وضعیتی است که هم اکنون شاهد آن هستیم؛ انباشتی از معدل های بالا، اما با بینش های فردی و گروهی غیرمطلوب ایرانی و اسلامی.

اعتماد ۱۷/۹